استان سیستان و بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان دومین استان بزرگ ایران از 31 استان ایران، پس از استان کرمان است. در جنوب شرقی کشور و با پاکستان و افغانستان هم مرز است و پایتخت آن زاهدان است.مساحت این استان 180726 کیلومتر مربع و 2.78 میلیون نفر جمعیت دارد. بلوچ ها اکثریت جمعیت و سیستانی های فارس اقلیت را تشکیل می دهند. جوامع کوچکتر کردها (در ارتفاعات شرقی و نزدیک ایرانشهر)؛ براهویی خارج نشین (در مرز ایران و پاکستان)؛ و سایر اقوام ساکن و دوره گرد، مانند رومی ها نیز در داخل استان یافت می شوند.
جغرافیا و فرهنگ
کل استان قبلاً بلوچستان نامیده می شد، اما دولت سیستان را به انتهای بلوچستان اضافه کرد. پس از انقلاب 1357 نام استان به سیستان و بلوچستان تغییر یافت. امروزه سیستان به نوار باریک حاشیه شمالی استان اطلاق می شود و بلوچستان از شمال به جنوب از شهرستان زاهدان تا شهرستان چابهار امتداد دارد. این استان از شمال با استان خراسان جنوبی، از غرب با استان کرمان و هرمزگان، از جنوب با خلیج عمان و از شرق با افغانستان و پاکستان همسایه است. استان سیستان و بلوچستان با افزایش جزئی بارندگی از شرق به غرب و افزایش رطوبت در نواحی ساحلی یکی از خشک ترین مناطق ایران است. این استان در معرض وزش بادهای فصلی از جهات مختلف است که مهمترین آنها بادهای 120 روزه سیستان است که در زبان بلوچی به لوار معروف است. باد هفتم (گاو کوش)؛ باد جنوب (نامبی)؛ باد هوشک; بادهای مرطوب و فصلی اقیانوس هند؛ باد شمال ((گوریچ))؛ و باد غربی (گرد)). اکثر مردم بلوچ هستند و به زبان بلوچی صحبت می‌کنند، اگرچه در میان آنها جامعه کوچکی از گویشوران به زبان هندوآریایی جادگالی نیز وجود دارد. سیستان نماینده اقلیتی است که به گویش سیستانی فارسی صحبت می کنند.
دین
اقلیت سیستانی‌های استان سیستان و بلوچستان مسلمان شیعه و اکثریت بلوچ‌های منطقه بلوچستان در این استان مسلمان سنی هستند.
دیدنی های زاهدان
1.مسجد فیض الرحمان
مسجد فیض الرحمان مربوط به اواخر دوره قاجار-اوایل دوره پهلوی است و از جمله جاذبه های گردشگری زاهدان به شمار می‌آید. بانی احداث مسجد شخصی به نام کدخدا فیض الله(گرگیج) بود که توسط معماری به نام استاد حیدری فکر خود را عملی کرد. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹، با شماره‌ی ثبت ۳۰۶۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
2.خانه شمس
خانه شمس از بناهای تاریخی متعلق به دوره پهلوی اول است که قدمت آن به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی بازمی‌گردد و در حال حاضر در تملک سازمان میراث فرهنگی قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰، با شماره ثبت ۳۸۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
3.خانه ابویی زاهدان
خانه ابویی در اوایل قرن ۱۴ هجری و در سال ۱۳۱۱، به همت استاد محمدعلی محمودی ساخته شد و امروزه به‌عنوان یکی از مکان های دیدنی زاهدانشناخته می‌شود. در اجرا و ساخت این منزل از عناصر معماری سنتی، بومی و منطقه‌ای به خوبی بهره برداری کرده‌اند. در بنا از آجر و خشت خام همزمان استفاده شده؛ اما مصالح غالب مخصوصا در نما، آجر است. خانه ابویی در سال ۱۳۷۷، با شماره ۲۱۵۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
4.موزه پست و ارتباطات زاهدان
موزه پست و ارتباطات زاهدان از جالب‌ترین موزه‌ها و مکان های دیدنی زاهدان است و در ساختمان قدیمی پست زاهدان قرار دارد. این ساختمان در اوایل قرن ۱۴ هجری و در سال ۱۳۱۱، در شهر زاهدان، با استفاده از مصالحی همچون خشت خام و آجر و با سبک معماری بومی کویری ساخته شد و در سال ۱۳۷۷، با شماره ۲۱۵۷ به ثبت آثار ملی ایران رسید. در موزه می‌توانید از انواع مهرهای شهر سوخته، ماکت کبوترخانه، مجسمه مرد پستچی، تمبر کهن، تمبرهای قبل و بعد از انقلاب، گوشی‌های قدیمی و سایر ابزار آلات مرتبط دیدن کنید.
5.کاروانسرای نصرت آباد
کاروانسرای نصرت‌آباد با قدمتی که به دوره صفوی بازمی‌گردد، از جاهای دیدنی زاهدان است و حدود چهار کیلومتری شمال غرب نصرت‌آباد قرار دارد. مصالح اصلی به‌کار رفته در بنا شامل خشت و گل می‌شود و تزئینات آن غالبا ساده و مختصر هستند. کاروانسرا دارای ۶۰ حجره است و در هر ضلع مجموعا ۱۵ اتاق و ۲۳ طاق‌نما قرار گرفته‌اند. این اثر در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۸۲، با شماره ثبت ۹۵۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
6.خانقاه زاهدان
خانقاه زاهدان در دوره پهلوی اول ساخته شده است و در ۲۷ آبان ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۶۴۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
7.روستا و غار لادیز
در ۱۰۰ کیلومتری شهرستان زاهدان، روستایی زیبا با چشم‌اندازی شگفت‌انگیز وجود دارد که از آن به نام روستای لادیز یاد می‌شود. از ویژگی‌های جالب این روستا وجود غاری طبیعی به همین نام است که در دل کوه قرار گرفته است. در این غار می‌توان در کل ایام سال، قطرات آب را بر سقف و نیز جریان دائمی آب را بر کف آن مشاهده کرد که منظره‌ای طبیعی و تحسین‌برانگیز را به وجود آورده است.
آبشار لادیز نیز در همین روستا و در فاصله نزدیکی از غار قرار دارد. آب‌وهوای روستا در فصول پاییز، زمستان و اوایل بهار مطبوع و دلپذیر و در تابستان‌ها گرم است و رودخانه لادیز نیز از شمال روستا عبور می‌کند. این روستا، قدمت چندانی ندارد و از ییلاق‌های عشایر بلوچ بوده که سال‌ها پیش به سکونتگاه دائمی تبدیل شده است.
همجواری روستای لادیز با کوه تفتان، موجب پدید آمدن چشم‌اندازهای بدیع و اماکن تاریخی و طبیعی شده است و همه ساله، کوهنوردان بسیاری برای صعود به بام جنوب شرق کشور به این منطقه عزیمت می‌کنند.
8.موزه منطقه ای جنوب شرق ایران
یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های کشور در جنوب شرق ایران و در شهر زاهدان است که به موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران شهرت یافته است. این موزه تاریخی، فرهنگی و هنری است که می‌توان آثار باستانی استان سیستان و بلوچستان، خوراک‌های سنتی این منطقه از کشور انواع جانواران استان و لباس‌های محلی آن را مشاهده کرد. بازدید از این مکان برای گردشگران جالب و هیجان‌انگیز خواهد بود.
9.چشمه آب معدنی موسی
زیبایی‌های طبیعت و جاذبه‌های منحصربه‌فرد آنها، یکی از مهمترین دلایل بازدید و سفر به مناطقی است که از این نعمت برخوردار است. در برخی از روستاهای کشور از جمله روستای تمین شهرستان زاهدان، چشمه آب معدنی وجود دارد که تنها تامین‌کننده آب اهالی روستا است. همچنین حضور املاح معدنی، درجه حرارت و منبع آن که از دل صخره‌ای بزرگ و زیبا بیرون می‌تراود، از ویژگی‌های این پدیده طبیعی است. دمای چشمه در روزهای سرد سال گرم و در روزهای گرم سال خنک است و محلی دوست‌داشتنی برای گردشگران محسوب می‌شود.
10.مجتمع تجاری هامون زاهدان
مجتمع تجاری هامون از مقاصد خرید و جاهای دیدنی زاهدان به شمار می‌رود. این مجموعه در تقاطع خیابان امام خمینی و خیابان مولوی قرار دارد و در آن انواع کامپیوتر و تجهیزات کامپیوتری عرضه می‌شود.
12.کوه لوچو
کوه لوچو با ارتفاع ٢٧٨۵ متر، در جنوب شهر زاهدان قرار دارد. اين منطقه به دليل داشتن کوه‌هايی از جنس گرانيت، به لوچو يعنی عريان معروف است. لوچو غروب‌هایی بسيار جذاب دارد و شب‌ها نیز به دليل گرانیتی بودن کوه‌ها و بازتاب مهتاب روی آنها، می‌توان چشم‌انداز زیبایی را از آن رویت کرد. این کوه یکی از مهمترین مقاصد کوهنوری و جاذبه های گردشگری زاهدان است. همچنین به‌واسطه آسمان تمیز و به دور از آلودگی، دوستداران نجوم و عکاسان نجومی زیادی برای برنامه‌های علمی و تحقیقاتی به این کوه می‌آیند.
13.مسجد جامع مکی
مسجد جامع زاهدان که در خیابان خیام قرار دارد، از مساجد زیبای ایران و مکان های دیدنی زاهدان محسوب می‌شود. این مسجد وسعت زیادی دارد و در ساخت آن از اسلوب معماری خاصی استفاده شده است. مساحت فضای داخلی مسجد جامع زاهدان ۲۲,۰۰۰ متر مربع است و بیش از ۵۵,۰۰۰ نفر ظرفیت دارد. مسجد جامع زاهدان را عبدالعزیز ملازاده، از مشهورترین چهره‌های اهل سنت در ایران، تاسیس کرد. این مسجد اهمیت زیادی برای مردم زاهدان دارد و نمازگزاران بسیاری برای ادای فریضه به این مسجد مراجعه می‌کنند و گردشگران بسیاری نیز به بازدید از آن می‌پردازند.
بنای مسجد جامع زاهدان ترکیبی از معماری ایرانی و اسلوب معماری عثمانی است. تولیت مسجد را مولانا عبدالحمید روحانی بلند پایه سنی مذهب بر عهده دارد. این مسجد زیبا در سال ۱۳۵۳ توسط مولانا عبدالعزیز ساخته شد. مساحت مسجد در ابتدا ۶۰۰ متر مربع بود و تنها دو مناره داشت که ارتفاع هر یک از آنها ۳۷ متر بود. مسجد جامع بعدها در چندین مرحله بازسازی شد و هر بار به مساحت آن افزوده شد.
مسجد جامع زاهدان که نمایی متفاوت از مساجد ایرانی دارد، دارای ۵۳ گنبد است که گنبد مرکز آن ۴۶ متر ارتفاع دارد. بنای مسجد با چهار مناره که ارتفاع هر یک از آنها به ۹۵ متر می‌رسد، از زیبایی منحصربه‌فردی برخوردار است.
نمای بیرون مسجد جامع زاهدان، به‌ویژه گنبدهای سفید رنگ بنا، بسیار شبیه مسجد سلطان احمد در استانبول ترکیه است. فضای داخلی مسجد روشنایی قابل‌توجهی دارد. نور زیاد فضای داخل مسجد جامع زاهدان، به‌دلیل تعداد پنجره‌های زیاد مسجد است. در ساخت فضای داخلی مسجد، از مسجد‌النبی در مدینه الهام گرفته‌اند. طراحی داخلی مسجد، دیوارها و ستون‌های آن با معماری ایرانی ساخته شده و تزیینات آن نیز کاملا به معماری ایرانی مزین است.
14.تالاب هامون زاهدان
در مرز استان سیستان و بلوچستان و کشور افغانستان، تالابی فصلی وجود دارد که به تالاب هامون پوزک شهرت یافته است. این پدیده طبیعی از مساحتی حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع برخوردار بوده که تنها ۳۵۰ کیلومتر آن در خاک ایران است. تالاب بزرگ هامون در دوران تر سالی با اتصال سه تالاب هامون پوزک، هامون صابری و هامون کوه خواجه، به وجود می‌آید. این پدیده طبیعی یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری زاهدان است.
15.بازار سلمان زاده زاهدان
بازار سلمان‌زاده زاهدان که با نام‌های بوتیک سلمان زاده و بوتیک لته نیز شناخته می‌شود، از مهمترین مقاصد خرید و جاهای دیدنی زاهدان به شمار می‌آید و در نبش خیابان مهران واقع شده است. در این بازار انواع لباس، کفش و کیف دست دوم خارجی به فروش می‌رسد. از نظر کیفیت و بهداشت، اجناس این بازار به‌عنوان کالاهای دست دوم مناسب است.
16.پاساژ لیپار زاهدان
پاساژ لیپار زاهدان یکی از مراکز خرید شیک و مدرن و جاذبه های گردشگری زاهدان است که در آن طلا، جواهرات و کالاهای لوکس به فروش می‌رسد. این پاساژ در خیابان مصطفی امام خمینی واقع شده است.
17.پاساژ قائم زاهدان
پاساژ قائم زاهدان از مقاصد خرید و جاهای دیدنی زاهدان به شمار می‌رود. این پاساژ در خیابان امام خمینی واقع شده است و اجناسی همچون لباس محلی بلوچی و اجناس الکترونیکی را می‌توان با قیمت مناسب در آن تهیه کرد.
18.روستای تمین زاهدان
روستای تمین یکی از روستاهای زیبا، برخوردار از بافتی تاریخی، طبیعتی بکر و منحصربه‌فرد و آب‌وهوایی مطبوع و دلپسند است که به یکی دیگر از جاهای دیدنی سیستان و بلوچستان در شهر زاهدان تبدیل شده است. این منطقه از کشور، به‌دلیل معماری صخره‌ای در بین گردشگران شهرت یافته که در کمتر روستایی از ایران می‌توان شاهد نمونه‌هایی از آن بود.
19.بازار مشترک زاهدان
بازار مشترک زاهدان از بازارهای محلی و جاهای دیدنی زاهدان به شمار می‌رود که بافت سنتی جالبی دارد. با وارد شدن به بازار، گویی به بازارهای قدیمی و محلی پاکستان پا گذاشته‌اید. در این بازار کالاهای مختلفی از جمله میوه و سبزیجات، پوشاک و لباس‌های محلی منطقه، پارچه‌های سنتی و محلی، لوازم خانگی، لوازم الکترونیکی، وسایل آرایشی و بهداشتی، موبایل و خوراکی‌هایی مثل برنج و ترشی‌های پاکستانی و… یافت می‌شود.
20.پارک علم و فناوری سیستان و بلوچستان
پارک علم و فناوری سیستان و بلوچستان از مقاصد گردشگری علمی در زاهدان است. این مجموعه مدرن با جذابیت‌های بصری، محلی برای تحقیقات علمی و آفرینش‌های هنری به شمار می‌آید. همچنین چند موزه در این مجموعه جای گرفته‌اند که از جمله آنها می‌توان به موزه سنگ و موزه واقعیت مجازی اشاره کرد. علاوه بر دانشجویان و دانش‌آموزان، عموم مردم نیز می‌توانند از این پارک علم و فناوری بازدید کنند.
21.بازار رسولی زاهدان
بازار رسولی زاهدان یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرهیاهوترین بازارها و جاهای دیدنی زاهدان به شمار می‌رود. این بازار در اطراف یک خیابان باریک ایجاد شده است و در آن از شیر مرغ تا جان آدمیزاد فروخته می‌شود. تنوع گسترده‌ای از انواع کالا از جمله پوشاک زنانه و مردانه، انواع کفش، انواع مختلف چای (یکی از سوغات اصلی زاهدان)، پارچه‌هایی با طرح‌های مختلف و پارچه‌های سوزن‌دوزی شده و سنگ‌‌دوزی شده، خوراکی‌های مختلف نظیر ترشی‌های تند و تیز محلی، ادویه‌های هندی و پاکستانی و میوه های گرمسیری مانند انبه و زیتون، کالاهای الکترونیکی، لوازم آرایشی و بهداشتی،لوازم خانگی و… در این بازار به فروش می‌رسد.
22.حسینیه یزدی ها
حسینیه یزدی‌ها در سال ۱۳۱۲ هجری قمری توسط سه تن از معماران یزدی در زاهدان احداث شد. این حسینیه اولین و قدیمی‌ترین حسینیه در زاهدان به‌شمار می‌رود و در ایام سال به مناسبت‌های گوناگون مراسمات ویژه‌ای در آن برگزار می‌شود. برخی از بخش‌های حسینیه شامل یک صحن بزرگ برای عزاداری، آشپزخانه، سردخانه و یک حیاط بزرگ برای نخل گردانی می‌شود.
23.موزه منطقه ای جنوب شرق ایران
موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران در پنج طبقه، یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های کشور در جنوب شرق ایران است و از جمله دیدنی های زاهدان محسوب می‌شود. این موزه به موضوعات تاریخی، فرهنگی و هنری می‌پردازد و شامل بخش‌های باستان‌شناسی ، مردم‌شناسی و زیست‌محیطی می‌شود. در مجموعه موزه می‌توان قطعات زیادی از جمله آثار باستانی، خوراک‌های سنتی، انواع جانواران و لباس‌های محلی این منطقه را مشاهده کرد.