قم
قم هفتمین کلان شهر بزرگ و همچنین هفتمین شهر بزرگ ایران است. قم مرکز استان قم است. در 140 کیلومتری (87 مایلی) جنوب تهران قرار دارد. در سرشماری سال 2016، جمعیت آن 1201158 نفر بوده است. در حاشیه رودخانه قم واقع شده است. قم در اسلام شیعه مقدس شمرده می شود، زیرا محل زیارتگاه فاطمه بنت موسی خواهر امام علی بن موسی الرضا است (فارسی: امام رضا؛ 789–816). این شهر بزرگ‌ترین مرکز بورسیه‌های شیعیان در جهان است و مقصد قابل توجهی برای زیارت است و سالانه حدود بیست میلیون زائر از این شهر دیدن می‌کنند که اکثریت آنها ایرانی‌ها و همچنین سایر مسلمانان شیعه از سراسر جهان هستند. قم همچنین به خاطر تافی ترد ایرانی معروف به سوهان (به فارسی: سوهان) معروف است که از سوغات این شهر محسوب می شود و بین 2000 تا 2500 مغازه “سوهان” به فروش می رسد. قم به دلیل نزدیکی به تهران تا حدی به یک مرکز صنعتی پر جنب و جوش تبدیل شده است. این یک مرکز منطقه ای برای توزیع نفت و فرآورده های نفتی است و یک خط لوله گاز طبیعی از بندر انزلی و تهران و یک خط لوله نفت خام از تهران از قم به پالایشگاه آبادان در خلیج فارس می گذرد. قم با کشف نفت در سراجه در نزدیکی شهر در سال 1956 و ساخت پالایشگاه بزرگ بین قم و تهران، رونق بیشتری یافت.
اقلیم
قم دارای آب و هوای گرم بیابانی است که با آب و هوای سرد کویری (مرز کوپن BWh در BWk) با بارندگی سالانه کم به دلیل دوری از دریا و قرار گرفتن در مجاورت طوفان نیمه گرمسیری در مرتفع است. هوای تابستان بسیار گرم و اساساً بدون باران است، در حالی که در زمستان آب و هوا می‌تواند از گرم تا زمانی که توده‌های هوای سیبری از طریق کوه‌های البرز به سمت جنوب هدایت می‌شوند با مسدود کردن روی اروپا – تغییر کند. نمونه ای از وضعیت اخیر در ژانویه 2008 بود که حداقل در 15 به -23 درجه سانتیگراد یا -9.4 درجه فارنهایت کاهش یافت، در حالی که شرایط مشابه قبلی در ژانویه 1964 و تا حدی کمتر در ژانویه 1950، ژانویه 1972 و دسامبر 1972 رخ داد.
دیدنی های قم
1.بازار قدیم قم
بازار قدیم قم از شاهکارهای معماری ایران به شمار می‌رود و متشکل از راسته، چهارسوق، سرا و تیمچه بزرگ است. این بازار که از جاهای دیدنی قم به حساب می‌آید، در دوران مختلفی ساخته و به مرور بر وسعت آن اضافه شده است؛ به‌طوری که ساخت آن از پیش از دوره صفوی آغاز شد و تا دوران قاجار و پهلوی ادامه یافت. بازار قدیم در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بازار قدیم یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری قم است که علاوه بر خرید سوغاتی، می‌توانید از اثری تاریخی بازدید کنید و در عین حال، از معاشرت با مردم بومی لذت ببرید. هنگامی که از ورودی این بازار عبور می‌کنید، باید خودتان را به موج جمعیت بسپارید. البته اگر اول وقت به بازار بروید، به‌راحتی می‌توانید قدم بزنید و به تماشای معماری آن بپردازید. مغازه‌های زیبا و متنوعی در بازار وجود دارد که ظاهر قدیمی آنها با پرده‌های منگوله‌ای رنگارنگ و فرش‌های ابریشمی پوشانده شده است.
مغازه‌های این بازار همچنان به حرفه‌های قدیمی اختصاص دارند و از رنگرزی و آهنگری تا نجاری و حتی مغازه زغال‌فروشی در آن به چشم می‌خورد. در کل، حال‌وهوای بازار شما را به ایران قدیم می‌برد.
2.غار وشنوه
قم یکی از استان‌های مرکزی کشور است که سالانه افراد زیادی به آن سفر می‌کنند؛ اما اغلب این سفرها با هدف بهره‌مندی از جاذبه‌های مذهبی شهر قم انجام می‌شود. با این وجود، استان قم با قدمتی دیرین و طبیعتی منحصربه‌فرد، دارای جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز است. غار وشنوه یکی از جاهای دیدنی قم محسوب می‌شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
غار وشنوه که در نزدیکی روستای وشنوه قرار دارد، در فاصله ۶۰ کیلومتری از شهر قم واقع شده است. این غار در کوهستان اردهال و بخش جنوبی روستای وشنوه دیده می‌شود. کوهستان اردهال دارای سه غار یا چاله دیگر نیز است. غار وشنو منابع غنی آب دارد. آب این غار از طریق شیار‌های کوهستان جمع‌آوری می‌شود؛ به‌گونه‌ای که آب‌های زیرزمینی با خروج به‌صورت چشمه، به درون غار می‌ریزند. غار وشنوه در ۲۵ آبان ماه ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۳۶۴۹ به‌عنوان اثر ملی ثبت شده است.
3.کاروانسرای دیر گچین
ایران همواره در مرکز راه‌های مهم و اصلی ارتباطی حضور داشته است و جاده ابریشم که می‌توان به یقین آن را ارزشمندترین و مهم‌ترین شاه‌راه اتصال جهان باستان دانست، از این کشور عبور می‌کرد. از طرفی خشکی آب و هوا، دوری شهرها و روستا‌ها از یکدیگر و اقلیم گرم و خشک این مناطق، ایجاد و احداث کاروان‌سراها رابرای اسکان موقت کاروانیان به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرد. در این میان، کاروانسرای دیر گچین یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی قم است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
کاروانسرای دیر گچین یکی از جاذبه‌های گردشگری استان قم است که در مرکز پارک ملی کویر، مسیر قدیم جاده قم به ورامین یا ساوه به ورامین و گرمسار و همچنین در ۸۰ کیلومتری از مرکز استان قم قرار دارد. پیشینه کاروانسرای دیرگچین، به دوران حکومت ساسانیان باز می‌گردد. این اثر در تاریخ اول مهرماه ۱۳۸۲ با شماره ۱۰۴۰۸ به ثبت ملی رسید.
4.کاروانسرای منظریه
کاروانسرای منظریه با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، در روزگار خود از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و از یک سو در کنار کویر و از سوی دیگر در مجاورت دریاچه نمک قرار دارد. این سازه در ابتدای جاده ساوه و در نزدیکی یک پل ساخته شده است و از جمله کاروانسراهای چهار ایوانی به‌شمار می‌رود. ۶۰ حجره و اتاقک در پیرامون حیاط مرکزی قرار گرفته‌اند و و دو ردیف اصطبل نیز در اضلاع شمالی و غربی جای دارند. مصالح به‌کار رفته در بنا شامل لاشه سنگ، آجر، کاشی و ملات گچ می‌شود. این اثر که از دیدنی های قمبه شمار می‌آید، در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۳۶۲۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
5.مقبره های باغ گنبد سبز
آثار و عمارات تاریخی، دربردارنده بخش عظیمی از فرهنگ، تمدن و هویت گذشتگان است که پس از گذشت چندین قرن، همچون گوهری ناب و ارزشمند، برای آیندگان به یادگار مانده است. مقابر گنبد سبز استان قم که به گنبدهای دروازه کاشان نیز معروف هستند، از جمله عماراتی به شمار می‌روند که به‌دلیل اصول معماری انجام‌شده در آن، از ارزش و اهمیت ویژه‌ای در بین باستان‌شناسان و کارشناسان معماری برخوردارند و از جاهای دیدنی قم به شمار می‌روند.
مجموعه مقابر گنبد سبز متشکل از سه آرامگاه است که در مجاورت یکدیگر قرار گرفته‌اند. این آثار تاریخی، در شرق شهر قم، خیابان انقلاب، مجاورت گلزار شهدا و در محلی واقع شده‌اند. این مقابر، به نام‌های دیگری همچون مقابر دروازه کاشان و برج آرامگاهی گنبد سبز معروف هستند. مجموعه مقابر گنبد سبز که از جاذبه‌های قم به شمار می‌رود، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
6.کاروانسرای حوض سلطان
با توجه به قرارگیری ایران در قلب مسیر تجاری غرب به شرق و جاده ابریشم، کاروان‌سراها و اقامتگاه‌های موقت بسیاری در این کشور ساخته شده است. از همین رو، استان قم میزبان کاروانسراهای متعددی از دوره‌های مختلف تاریخی است که کاروانسرای حوض سلطان یکی از آنها به‌حساب می‌آید.
کاروانسرای حوض سلطان یکی از تازه‌ساخت‌ترین کاروانسراهای ایران محسوب می‌شود که در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث شده است. مسیر دسترسی به این کاروان‌سرا پس از مدتی کوتاه، به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان مسدود شد. بعدها نیز این کاروان‌سرا به‌دست فراموشی سپرده شد و تا به امروز بلااستفاده مانده است.
برای دسترسی به کاروانسرای حوض سلطان باید در میانه آزادراه تهران- قم وارد جاده روستای چشمه‌شور شوید و مسیر قلعه قرمز را پیش بگیرید؛ البته تردد در این مسیرهای مواصلاتی در حال حاضر دارای محدودیت است.
7.کاروانسرای پاسنگان
بسیاری از افراد با شنیدن نام قم، به یاد جاذبه‌های مذهبی آن می‌افتند و از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی آن غافل هستند؛ با این حال، یکی از جاهای دیدنی قم، کاروانسرای پاسنگان محسوب می‌شود که به اقامتگاه بوم‌گردی و پایگاه رصد ستارگان تبدیل شده است. در کنار گشت‌وگذار در این شهر، می‌توان شبی را در این بنای تاریخی اقامت داشت.
کاروانسرای پاسنگان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان قم است که قدمت آن به سلسله صفوی و عصر حکومت شاه‌عباس بازمی‌گردد. این جاذبه تاریخی در سال ۱۳۲۱ خورشیدی در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
پاسنگان روزگاری محل اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بود. مدتی این مکان به‌عنوان پاسگاه ژاندارمری استفاده شد و هم‌اکنون نیز کاربری تاریخی و گذشته خود را در قالبی جدید ادامه می‌دهد. در حال حاضر، این کاروان‌سرا صرفا بنایی تاریخی نیست و بعد از مرمت و بازسازی، به اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل شده است.
از آنجایی که کاروانسرای پاسنگان قم در مسیر کویر مرنجاب کاشان واقع است و امکانات رصد ستارگان را دارد، پایگاه رصد اجرام آسمانی نیز محسوب می‌شود. پایگاه پرنده‌نگری و محل برگزاری جشن‌ها یا جشنواره‌ها، از دیگر کاربری‌های جدید پاسنگان است. ایجاد سفره خانه سنتی، محلی برای برگزاری مراسم و آیین‌های مذهبی، فرهنگی و هنری، از جمله امكانات و خدماتی به شمار می‌رود که در این كاروانسرا فراهم شده است.
8.مدرسه فیضیه قم
مدرسه فیضیه قم از اهمیت ویژه‌ای در کشور ایران برخوردار است. عالمان و مجتهدان بسیاری ساکن این مدرسه بوده‌اند و در آن تحصیل یا تدریس داشته‌اند. سخنرانی معروف امام خمینی (ره) در ۱۳ خرداد سال ۱۳۴۲ که منجر به قیام ۱۵ خرداد شد نیز در همین مدرسه اتفاق افتاد. همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برخی از دیدارها و سخنرانی‌های ایشان در صحن مدرسه فیضیه برگزار می‌شد. امروزه این مکان به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قم، میزبان زائران بسیاری است.
مدرسه فیضیه قم در شمال صحن عتیق آستانه حضرت معصومه (س) قرار دارد. این مدرسه به‌دلیل هم‌جواری با مسجد «اعظم» و مدرسه «دارالشفا»، کانون مرکزی حوزه علمیه قم به شمار می‌رود و بخشی از مهم‌ترین درس‌های حوزه قم و نیز اجتماعات حوزوی در این مدرسه برقرار می‌شود. نام مدرسه فیضیه در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ۲۰۷۱۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
9.مسجد جامع قم
کلان‌شهر قم، دومین شهر مقدس ایران محسوب می‌شود و به‌واسطه وجود بارگاه مطهر حضرت معصومه (س)، بناهای مذهبی فراوانی در آن ساخته شده است. مسجد جامع قم از جاهای دیدنی قم و از جمله جاذبه‌های تاریخی مهم و ارزشمند به شمار می‌رود که با به کارگیری اصول معماری ایران، از جلال و شکوه قابل‌توجهی برخوردار شده است.
مسجد جامع در مرکز شهرستان قم و در خیابان آذر، محله مسجد جامع و در نزدیکی دروازه ری واقع شده است. از عمارات و آثار تاریخی پیرامون این بنای تاریخی، می‌توان به حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) (با فاصله‌ای بیش از دو کیلومتر) و خانه تاریخی یزدان‌پناه (با فاصله‌ای حدود سه کیلومتر) اشاره کرد.
10.محوطه باستانی قلی درویش
محوطه باستانی قلی درویش که با نام تپه قلی درویش نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی قم است و در ورودی جمکران، در استان قم قرار دارد. طبق کاوش‌های باستان‌شناسان، قدمت این تپه به هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد. مساحت این محوطه در برآوردهای اولیه توسط باستان‌شناسی آلمانی در سال ۱۹۷۹ میلادی، حدود ۱۰۰ هکتار بوده که امروزه از آن حدود ۱۰ هکتار باقی مانده است. از این منطقه آثاری همچون نیایشگاه و سکوی خشتی کشف کرده‌اند. همچنین خمره‌هایی از مواد نذری و خمره‌ای از غلات انبار شده در کاوش‌ها به دست آمده‌اند. در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲، محوطه باستانی قلی درویش با شماره ۱۰۱۷۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
11.منار میدان کهنه قم
محله‌های پامنار قم، بافت‌هایی تاریخی در این شهر هستند که محله میدان‌کهنه و محله مدرسه غیاثیه، از جمله معروف‌ترین آنان به شمار می‌روند. مناره تاریخی میدان کهنه یکی ازجاذبه های گردشگری قم است و جزو میراث فرهنگی در معرض خطر محسوب می‌شود. این مناره تاریخی به‌واسطه پخش اذان، نقش مهمی در شکل‌گیری هسته‌های اجتماعی ایفا کرده است.
منار تاریخی شهر قم، در محله‌ای به نام «میدان کهنه» و در فاصله بین محله «چهارمردان» و «مسجد جامع» این شهر قرار گرفته است. این مناره همچنین در مجاورت حرم مطهر حضرت معصومه (س)، مدرسه فیضیه، مقابر گنبدسبز و سایر جاذبه‌های شهر قرار دارد
12.مسجد جمکران
مسجد مقدس جمکران از جمله معروف‌ترین جاهای دیدنی قم به شمار می‌رود که هر سال میزبان زائران بسیاری از سراسر جهان است. این مسجد به‌خاطر نزدیکی به جمکران، به مسجد جمکران شهرت دارد و به دلیل انتساب به حجت بن الحسن (عج)، مسجد صاحب‌الزمان نیز نامیده می‌شود. این مسجد سابقه‌ای بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و در چند دهه اخیر به یکی از زیارتگاه‌های مهم ایران تبدیل شده است. بسیاری از افراد شب چهارشنبه در این محل حاضر می‌شوند و دو رکعت نماز صاحب‌الزمان به جا می‌آورند.
13.حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)
بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه معصومه (س)، در مرکز شهر قم قرار دارد و یکی از اصلی‌ترین دلایل حضور مسافران و زائران از سراسر کشور و جهان است. این مرقد مطهر، دارای قدمتی متعلق به قرن سوم و سال ۲۰۱ هجری قمری است که طی چندین دوره زمانی مختلف، ساخت‌وسازهایی در آن صورت گرفت تا به‌شکل امروزی تبدیل شده است. جالب است بدانید که پادشاهان بسیاری از تاریخ ایران (شاه عباس دوم، شاه صفی و…) و بزرگان و علمای سرشناس متعددی در جوار این بانوی بزرگوار دفن شده‌اند.
14.دریاچه حوض سلطان
دریاچه‌های نمک یکی از شگفت‌انگیزترین عناصر طبیعت هستند که به‌واسطه تبخیر شدید و رسوبات نمکی فراوان در منابع آبی پدید می‌آیند. کشور ایران به‌واسطه اقلیم خشک و کویری، از تعداد بسیاری از این دریاچه‌ها میزبانی می‌کند که در این میان یکی از جاهای دیدنی قم، دریاچه حوض سلطان است.
دریاچه حوض سلطان که به «دریاچه شاهی» نیز معروف است، با مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در جنوب رشته‌کوه البرز قرار دارد. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال، متفاوت است؛ بدین ترتیب، سطح آب دریاچه پیوسته نوسان می‌کند. این دریاچه از دو چاله جدا از هم تشکیل شده است. چاله غربی به نام «حوض سلطان» و چاله شرقی به نام «حوض مره» است که به‌وسیله یک آبراهه به هم وصل می‌شوند. در فصول پرآب ابتدا چاله مره پر می‌شود و سپس آب اضافی آن به حوض سلطان راه پیدا می‌کند.
15.کوه خصر نبی (ع)
از دیگر جاذبه‌های گردشگری قم، می‌توان به کوه خضر نبی (ع) اشاره کرد که محلی روحانی و چشم‌نواز و در عین حال مکانی زیارتی و سیاحتی است. طبق مدارک تاریخی، قدمت آن به بیش از سه هزار سال می‌رسد. عبادتگاه خصر نبی (ع) در یکی از مرتفع‌ترین نقاط قم قرار دارد و همه ساله میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران است.
16.حمام حاج عسگر خان
حمام حاج عسگرخان بنایی است کهن و ارزشمند که در بافت قدیم شهر قم و در بخش شمالی راسته بازار قرار دارد. مجموعه‌ای که از دو قسمت حمام و چاله حوض تشکیل شده و با توجه به کتیبه‌ای سنگی که در بخش ورودی حمام وجود دارد، قدمت آن به سال ۱۲۱۶ هجری قمری و اوایل دوران حکومت قاجاریان و مقارن با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بازمی‌گردد. حمام در فضایی مربعی شکل ساخته شده که در مرکز آن، گنبدی روی هشت ستون پنج ضلعی قرار گرفته است. در قسمت شرقی بنای حمام می‌توان چاله حوض را مشاهده کرد که سکویی دورتادور آن را فراگرفته و با ساروج آن را پوشانده‌اند. البته متاسفانه امروزه نیمی از آن تخریب شده است.
17.خانه حاج علی خان زند
خانه حاج علی خان زند عمارتی است کهن و متعلق به اواخر دوران حکومت قاجاریان که طبق اظهارات کارشناسان با توجه به فرم و مصالح استفاده شده در ساخت، دارای قدمتی بالغ بر ۱۳۰ سال است. این عمارت از سه بخش شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد، شاه نشین زمستانی و بخش خدمتکاران تشکیل شده است. بخش شاه نشین زمستانی نسبت به دیگر قسمت‌های خانه دارای وسعت و فضای بیشتری است و قسمت خدمه نیز در جبهه غربی عمارت، قرار گرفته است. این اثر تاریخی که در مرکز بخش قدیمی شهر قم در محله‌ای به نام «محله چهارمردان»، قرار دارد در سال ۱۳۷۹ به ثبت ملی رسید و اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی استان قم است.
18.کاروانسرای دیر گچین قم
کاروانسرای دیر گچین قم، با پیشینه‌ای حدود ۱۵۷۰ سال، یکی از آثار باقی‌مانده از تاریخ ایران در شهر قم است که لقب مادر کاروانسراهای ایران را از آن خود کرده است و می‌توان آن را به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر معرفی کرد. طراحی، ساخت و معماری این مجموعه در نوع خود قابل‌توجه است و به همین دلیل، مورد توجه بسیاری از کارشناسان معماری قرار دارد.
برای بازدید از در کاروانسرای دیر گچین ابتدا باید از قم به‌سمت گرمسار حرکت کنید. در کیلومتر ۷۰ اتوبان قم-گرمسار، وارد جاده آسفالته روستای علی آباد شوید و سپس از جاده‌ای خاکی به‌سمت دیر گچین حرکت کنید. همچنین می‌توان از شهر ورامین وارد جاده چرمشهر شد و با طی مسافت ۲۰ کیلومتر، به مجموعه دیر گچین رسید.
19.غار کهک
غارنوردی یکی از فعالیت‌های ورزشی محبوب در میان طبیعت‌گردان است. کشور ایران به‌واسطه جغرافیای غنی و متنوع، غارهای زیادی دارد که تفریحی پررمز و راز و هیجان‌انگیز را به‌علاقه‌مندان هدیه می‌کنند. غار کهک که یکی از جاهای دیدنی قم است، مقصدی محبوب برای غارنوردان به شمار می‌رود.
غار کُهَک از مقاصد گردشگری و جاذبه‌های قم است که در نزدیکی اتوبان قم – اصفهان و ۸۶ کیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد. این غار در حوالی شهر کهک، در ۵۵ کیلومتری دلیجان واقع شده است.
غار کهک یکی از دیدنی‌های پرشمار شهری به همین نام است که در حوالی جاذبه‌هایی چون سرو آفین کهک، خانه ملاصدرا، عصارخانه کهک و کاروانسرای شاه‌عباسی کهک قرار دارد. دمای این غار همواره بین ۱۳ تا ۱۷ درجه سانتیگراد باقی می‌ماند و از مقاصد محبوب طبیعت‌گردان در فصل تابستان محسوب می‌شود. غار کهک به «غار سرخ و سفید» مشهور شده است و قدمت آن را تا چند میلیون سال تخمین زده‌اند. این غار از نظر وسعت، از غارهای متوسط ایران به‌حساب می‌آید؛ اما به‌دلیل برخورداری از غارسنگ‌های عجیب، پرتگاه‌های فراوان، آبشارسنگ‌های بلند و قندیل یا چکیده‌های رنگارنگ و عظیم‌الجثه، یکی از غارهای منحصربه‌فرد ایران و از قدیمی‌ترین غارهای زایش‌یافته کشور است.
برای دسترسی به دهانه غار کهک از سلفچگان تا سه‌راهی سمت راست که تابلو سیمان دلیجان قرار دارد، حدود ۲۰ کیلومتر فاصله است. پس از رد شدن از سه‌راهی و پشت سر گذاشتن روستای راوه، از مسیر جاده آسفالته می‌توان به کهک رسید و از مسیر بالای قبرستان، جاده خاکی پهنی شما را تا دهانه غار هدایت خواهد کرد.
20.روستای ونان
شهر قم برای بسیاری از گردشگران، یادآور طبیعتی خشک و کویری است؛ اما برخی از روستاهای آن، طبیعتی سرسبز و ییلاقی دارند و آب‌وهوای آنها قابل‌مقایسه با شهر قم نیست. روستای ونان یکی از جاهای دیدنی قم است که آب‌وهوایی مطلوب و طبیعتی زیبا دارد. این روستای زیبا، مقصد گردشگری اهالی قم در روزهای گرم سال است.
روستای ونان در یکی از غربی‌ترین مناطق استان قم و در مجاورت استان مرکزی قرار دارد. ونان از شرق و غرب بین دو روستای الکان و کهندان واقع شده است و با شهر قم به عنوان مرکز استان، حدود ۸۵ کیلومتر فاصله دارد.
روستای ونان از زیباترین روستاهای ایران و معروف به عروس خلجستان است. چشم‌انداز طبیعت روستای ونان بسیار زیبا است و درختان سربه‌فلک‌کشیده و سرسبز آن، زیبایی روستا را دوچندان می‌کند. علت نام‌گذاری روستا به ونان این است که در زمان‌های قدیم، درختان ون زیادی در روستا می‌روییدند.
جمعیت روستای ونان در حدود ۶۰۰ نفر است. ساکنان روستا بیشتر به‌صورت فصلی در روستا سکونت دارند. محصولات روستای ونان بیشتر غلات، باغات و انواع میوه‌های سردسیری را شامل می‌شوند.
آب‌وهوای روستای ونان کوهستانی است. وجود چنین آب و هوایی سبب پربار شدن درختان گردو در روستا شده است و پرورش گردو به‌عنوان منبع اصلی درآمد اهالی روستا تلقی می‌شود.
مردم روستای ونان آداب و رسوم خاص خود را دارند و غذاهای محلی آنها بسیار معروف است. آش گندله از غذاهای روستای ونان محسوب می‌شود. شهرت این آش به‌دلیل وجود سبزی گندله در آن است. سبزی گندله هنگام فصل بهار در ارتفاعات روستا می‌روید. این سبزی در پخت نوعی نان محلی نیز استفاده می‌شود که در خمیر آن علاوه بر این سبزی، کمی گردو نیز اضافه می‌کنند.
آش ویشیل که با بلغور گندم طبخ می‌شود و اشکنه و شله سفید که از ترکیب برنج دوغ و لپه تشکیل می‌شود، از دیگر غذاهای محلی این روستا هستند.