استان خراسان شمالی
استان خراسان شمالی استانی در شمال شرقی ایران است. بجنورد مرکز استان است. شهرستان های استان خراسان شمالی عبارتند از: شهرستان شیروان، شهرستان اسفراین، شهرستان مانه و سملقان، شهرستان راز و جرگلان، شهرستان جاجرم، شهرستان فاروج و شهرستان گرمه. خراسان شمالی یکی از سه استانی است که پس از تقسیم خراسان در سال 1383 ایجاد شد و در سال 1393 در منطقه 5 قرار گرفت.
آب و هوا
استان خراسان شمالی دارای تنوع آب و هوایی است. به دلیل گسترش نواحی کوهستانی، آب و هوای آن اغلب معتدل کوهستانی است. قسمتهایی از جنوب استان به دلیل مجاورت با کویر مرکزی از آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی و قسمتهای مرتفع آن، از آب و هوای سرد کوهستانی برخوردار است.
میانگین دمای سالانه استان در یک دوره آماری ۳۰ ساله، ۳/۱۳ درجه سانتیگراد است. دی ماه با میانگین حداقل دمای ۵/۱ درجه سانتیگراد سردترین و تیرماه با میانگین حداکثر دمای ۷/۲۴ درجه سانتیگراد گرمترین ماه سال است. بر اساس آمار اداره کل هواشناسی استان، فاروج سردترین و جاجرم گرمترین شهرهای استان هستند.
بجنورد
شهر کنونی بجنورد در حدود سال ۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م به وسیله تولیخان دوم، یکی از امیران ایل کرد شادلو بنا شد و پس از آنکه در شورش حسن خان سالار (۱۲۶۳ق/۱۸۴۷م) به شدت آسیب دید، که بار دیگر بهدست فرزندان تولیخان مرمت شد.
پیش از شهر کنونی و حتی پیش از ظهور و سقوط بجنورد، مرکز ناحیه جایی میبودهاست به نام چرمغان که در جریان حمله مغول ویران گردید. تپه باستانیِ چرمغان در کناره شهر کنونی بجنورد، بازمانده ویرانههای آن شهر است. ظاهراً چرمغان، شهری کوچک، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن بهوجود آمدهاست. امروزه حدود و گسترهٔ این شهرک در حاشیهٔ شهر بجنورد، نشانگر پیشینهٔ کهن و رونق آن در سدههای آغازین اسلامی است. به استناد متون تاریخی در سدههای پنجم تا هشتم هجری، بخش وسیعی از ناحیهٔ بجنورد، مسکونی و آباد بوده است. در آغاز دوران مغول و تیموری، منطقهٔ بجنورد نیز مورد آسیبها و خسارات فراوانی واقع شد. نتایج بررسی و پهنهبندی محوطههای باستانی نشان داده است، نقاط باستانی شناسایی شده، متعلق به دوران میان سنگی هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ اول پیش از میلاد، نقش مهمی را در شکلگیری زیستگاههای اولیه در حاشیهٔ رودخانه اترک ایفا نمودهاند. این منطقه، در دوران ماد و هخامنشی، بخشی از ساتراپی پارت قلمداد میشده و از دورهٔ اشکانی، در این ناحیه ۸ زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان شناسایی شدهاند. وجود بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو، از آثار تاریخی دورهٔ ساسانی نیز، نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن مینماید. علاوه بر آن، منطقهٔ بجنورد در صدر اسلام، در ارتباط فرهنگی – اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تأثیر گرفته است. در آن دوران قسمتهای عمدهای از منطقهٔ آباد و مسکونی بوده است. مؤلف تاریخ سیستان، ناحیهٔ امروزی بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نسا معرفی نموده است و در سالهای آغازین قرن دوم هجری، این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان بهشمار میآمده است.ابن ابوابصیبه نیز در ذکر مناطق بجنورد آورده است که: «ابن سینا، دربار علیابنمأمون را در خوارزم ترک گفت و به طوس، شوقان، طبر و سملقان و جاجرم و بالاخره به حرجان رفت». مؤلف نامعلوم حدودالعالم، از نخستین کسانی است که از چرمغان نام میبرد و مقدس نیز آن را جزئی از ناحیهٔ نساء برشمرده است.
دیدنی های بجنورد
گردشگاه بش قارداش
گردشگاه بش قارداش از جاهای دیدنی بجنورد است و در هفت کیلومتری آن، در ابتدای جاده بجنورد به اسفراین قرار دارد. این مجموعه با محوطهای زیبا، درختان سر به فلک کشیده و استخرهای آب قدمتی دیرینه دارد. مکان تفریحی بش قارداش دارای ساختمان بقعهای است که براساس نظر محققان فرم معماری آن در هیچ یک از آثار معماری ایران مشاهده نشده و صرفا به دست هنرمندان بجنوردی ساخته شده است. بش قارداش امروز از مناطق نمونه گردشگری و مهم و مجموعهای است تاریخی- تفریحی که آب چشمه آن از معروفترین آبهای معدنی شرق کشور به شمار میرود. آب چشمه بش قارداش در آبشناسی پزشکی جهت درمان بیماریهای تغذیهای، اشکالات کبدی، صفرایی و ناراحتیهای دستگاه ادراری اهمیت خاصی دارد. این اثر در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۵۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پیش از اسلام، در زمان اشکانیان و ساسانیان، در این محل عبادتگاه پیشوایان دین زرتشتی قرار داشته است. به سبب اقامت دائمی مُغان (بزرگان دین زرتشتی)، به «چهار مغان» شهرت یافت. طبق مدارک موجود آب چشمه به چهرمغان یا چرمغان موسوم بوده که هماکنون نیز به این نام معروف است. نام «بش قارداش» بر اساس داستان تاریخی است که در بین مردم شهر رواج دارد. طبق این افسانه، در روزگاران قدیم پنج برادر در شهر بجنورد زندگی میکردند که به دلیل مخالفت با ظلم و ستم حکمران، تحت تعقیب مأموران قرار میگیرند. آنها میگریزند و مأموران نیز آنها را تا این مکان تعقیب میکنند. پنج برادر از خدا طلب کمک میکنند و در این هنگام پنج سوراخ در کوه ایجاد میشود که برادران به آنها پناه میبرند و از سوراخها آب گوارایی جاری میشود که تا سالها قبل و پیش از خشکسالیهای شدید، تمام این پنج چشمه آب داشتند.
حسینیه جاجرمی
حسینیه، از مکانهای مذهبی و مقدس شیعیان است که بیشتر در آن، مراسمِ عزاداری امام حسین (ع) و شهدای کربلا برپا میشود. اکثر حسینیهها دارای معماری سادهای هستند و فضایی سرپوشیده برای اجتماع مردم به شمار میروند. حسینیهها معمولاً بناهایی به صورت منفرد هستند، ولی گاهی در یک مجموعه مانند باغ، مسجد، ایوان، حمام و بازارچه و… نیز احداث میشوند. اغلب، کمکهای مردمی تامینکننده هزینه حسینیهها است.
در شهرهای زیارتی پراهمیتی مانند کربلا و نجف، حسینیهها به منظور پذیرایی از مسافران نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
حسینیه جاجرمی از جاهای دیدنی بجنورد و بناهای تاریخی اواخر دوره قاجار است. با توجه به کتیبه موجود در سال ۱۳۲۵ هجری قمری بانی ساخت بنا استاد غلامرضا بنا یزدی بوده است. این بنا در مرکز شهر بجنورد و در محدوده بافت تاریخی شهر، خیابان طالقانی شرقی و در کوچه جاجرمیها ساخته شده است. در گذشته مردم بجنورد و به ویژه جاجرمیها از این بنا برای عزاداری شبهای محرم استفاده میکردند. این بنا از جهت تاریخی و مذهبی جایگاه بالایی دارد و به همین علت به مرمت و بازسازی نیاز دارد. در ابتدا مالک این حسینیه در آن زندگی میکرده و بعدها وقف حسینیه شده است.
گردشگاه بابا امان
گردشگاه بابا امان بجنورد یکی از زیباترین و قدیمیترین پارکهای طبیعتگردی کشور است که با طبیعتی زیبا همه ساله میزبان میلیونها مسافر و زائر حرم قدس رضوی است. مسافران و زائران بسیاری که قصد سفر به شهرهای شمالی کشور، بهویژه مشهد مقدس را دارند، برای استراحت از این گردشگاه دیدنی استفاده میکنند. در بابا امان چشمهای است که از دل صخره میجوشد و آب آن به استخرهایی میریزد که با اختلاف سطح ساخته شده، تا آبشارهای مصنوعی را که چهرهای زیبا و دلنشین به پارک دادهاند، تولید کند. نوای لطیف و شبهای دلانگیز و زیبای بابا امان هر گردشگری را به سمت و سوی خود جذب میکند.
گردشگاه بابا امان که در کیلومتر ۱۰ جاده بجنورد-مشهد، قرار گرفته، یکی از قدیمیترین و زیباترین پارکهای گردشگری ایران و جاهای دیدنی بجنورد است. این پارک قدیمی و زیبا استخرهای متعدد داشته و پارک جنگلی آن دارای ۴۰۰ هزار اصله درخت است. از جمله درختان این گردشگاه، چنار، چنارک، زالزالک، اقاقیا، بید و زردآلو را میتوان مثال زد. پارک مزبور پوشش گیاهی به وسعت ۲۵۰ هکتار دارد. پارک بابا امان پوشش قطور و درختان چنار قطور ۴۰۰ ساله دارد. این درختان علاوه بر افزودن بر زیبایی پارک و طبیعت آن، سایهبانهایی مطمئن برای استفاده گردشگران و مسافران محسوب میشوند.
آبشار حمید بجنورد
آبشار حمید بجنورد با ارتفاع ۲۵ متر از جاذبه های گردشگری بجنورد است و در ۷ کیلومتری بجنورد در روستایی با همیننام قرار دارد. آب این آبشار از روستای آبچور سرچشمه میگیرد و پس از چندین کیلومتر و عبور از مناطق مختلف در کوهستانهای حمید جلوهای از زیبایی طبیعت را به رخ بینندگان خود میکشد. این آبشار در انتهای درهای پیچ در پیچ صخرهای قرار گرفته است و ریزش آب از دو ستون سنگی ۲۵ متری، آهنگی زیبا از نغمه طبیعت را به گوش مخاطبان میرساند. چشمه جوشان و حوضچههای سنگی کوچک فراوانی در میان و اطراف دره ایجاد شده که آب گوارا و خنکی را پیشکش گردشگران میکند.
دره بازخانه
عمارت سردار مفخم بجنورد
عمارت سردار مفخم بجنورد مفخم بزرگترین و شاخصترین اثر معماری از دوره ناصرالدین شاه قاجار و یکی از جاهای دیدنی بجنورذ است که جزو آثار ملی کشور به حساب میآید. امروزه سه موزه به نامهای موزه مردمشناسی، موزه باستانشناسی و همین طور موزه اسناد و نسخ خطی در این عمارت فعالیت میکنند.
در دوره قاجار، عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آینهخانه، کلاهفرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشتند که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل میدادند. بنای عمارت مفخم در دو طبقه ساخته شده است و درمجموع ۳۴ اتاق و دو تالار بزرگ دارد که با آینهکاری، کاشیکاری و گچبری تزیین شدهاند. یکی از زیباترین بخشهای مجموعه مفخم، آینهخانه نام دارد که دیوارها و سقف آن مزین به آینهکاری است و تصویر ۱۳۴ تن از شخصیتهای برجسته عصر صفوی تا دوره قاجار در زیر سقف آن به چشم میخورد.
چشمه آب گرم ایوب پیغمبر
چشمه آب گرم ایوب پیغمبر در استان خراسان شمالی و در روستای ایوب پیغمبر واقع شده است. این آب گرم که یکی از جاهای دیدنی بجنورد است، برای شکوفا شدن بیشتر پتانسیل جذب گردشگرش، نیاز به معرفی بیشتری دارد. در این مقاله با ما همراه باشید تا نگاهی به آب گرم ایوب پیغمبر بیندازیم.
روستای ایوب پیغمبر با زیباییهای طبیعی فراوان بهعنوان یکی از مقاصد و جاذبه های گردشگری استان خراسان شمالی به شمار میآید. البته بدون شک یکی از مهمترین جاذبههای طبیعی آن که مورد توجه گردشگران است و برای آنها جذابیت دارد، چشمه آب گرم آن است. چشمه آب گرم ایوب پیغمبر روی یک تپه که ارتفاعی در حدود ۳۰۰ متر از سطح دره گیفان دارد، قرار گرفته است.
چشمه آب گرم اصلی روستا، بهصورت یک استخر یا حوض چند ضلعی است. در اطراف این استخر حصارکشیهایی دیده میشوند که برای حفظ امنیت و جلوگیری از سقوط احتمالی افراد و حیوانات در آن ساخته شدهاند.
آبشار بیار
آبشار بیار از جاذبه های گردشگری بجنورد در استان خراسان شمالی است و در روستای بیار، در یک کیلومتری جنوب شهر آشخانه و ۵۲ کیلومتری غرب بجنورد قرار دارد. این آبشار از ارتفاعات جنوب روستای بیار سرچشمه میگیرد و حدود ۱۵ متر ارتفاع دارد. محیط اطراف این آبشار دارای مناظر زیبا و دیدنی است. آبی که از این آبشار میریزد، بسیار خنک و دلپذیر است. جاری شدن آب این آبشار باعث به وجود آمدن مناظر زیبای جنگلی در این منطقه شده است.
دریاچه سد شیرین دره
دریاچه سد شیرین دره در ۶۵ کیلومتری شمال غربی شهر بجنورد و در محدوده شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. سد شیرین دره یکی از بزرگترین سدهای استان خراسان شمالی به شمار میرود که بر روی رودخانه شیرین دره (یکی از سرشاخههای رود اترک)، برای کنترل و مهار سیلابها، تامین آب آشامیدنی مورد نیاز بجنورد و روستاهای مسیر خط انتقال، تامین آب مورد نیاز صنایع و همچنین تامین آب لازم برای بهبود و توسعه کشاورزی زمینهای پایین دست ساخته شده است. عملیات احداث این سد در مهر ماه سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در فروردین ماه سال ۱۳۸۴ به پایان رسید. دریاچه سد شیرین از جاذبه های گزدشگزی استان خراسان شمالی به حساب میآید و از فعالیتهای تفریحی و گردشگری رایج در آن میتوان به شنا، قایقرانی و ماهیگیری اشاره کرد.
سرچشمه شوقان
سرچشمه شوقان از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی به شمار میآید و در فاصله پنج کیلومتری شمال غربی میدان امام خمینی شوقان قرار دارد. این چشمه در مجاورت یک کوه واقع شده است و آب آن در چندین نقطه از شکافهای کوه خارج میشود. مردم شوقان باورهای اعتقادی خاصی پیرامون این چشمه دارند و آب آن، برای آنها از قداست زیادی برخوردار است. علاوهبر این، از آب چشمه برای سیراب کردن باغات و مزارع استفاده میشود و درون جویهای شهر نیز جاری است.
بند خاکی عبدل آباد
بند خاکی عبدل آباد در نزدیکی روستای عبدل آباد واقع شده است و از جاهای دیدنی بجنورد به شمار میآید. این بند در زمستان از آب رودخانههای اطراف پر میشود و در فصلهای کم آبی از آن برای تزریق به زمینهای کشاورزی اطراف استفاده میکنند. از این بند برای پرورش ماهیان گرم آبی نیز استفاده میشود.
روستای گردشگری پاقلعه
روستای گردشگری پاقلعه از مقاصد گردشگری و جاهای دیدنی بجنورد در استان خراسان شمالی ایران است. این روستا در دهستان آلاداغ قرار دارد. ﺑﺎﻏﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎل، ﺷﺮق، ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ روﺳﺘﺎی ﭘﺎﻗﻠﻌﻪ ﻗﺮار گرفتهاند و ﺑﻪ دلیل ﭼﺸﻢاﻧﺪاز زﯾﺒﺎی خود، از ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهای در ﺟﺬب ﮔﺮدﺷﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮردار هستند.
رشته کوه کپه داغ
کپهداغ، به معنای کوههای بسیار است که در شمال ایران قرار دارد و بخشی از رشته کوههای ترکمنستان و خراسان شمالی را که در شمال رود گرگان، و رودخانه اترک واقع شده در بر میگیرد. از غرب به دریای خزر و از شرق به ارتفاعات هزار مسجد خراسان رضوی منتهی میشوند. بخش کوچکی از شاخهی شمالی آن در جنوب ترکمنستان است.
کپهداغ بهعنوان یکی از جاذبه های گردشگری بجنورد محسوب میشود و از تپههایی خاکی تشکیل شده که هیچ نوع گیاه در آنها نمیروید و دارای درههایی عمیق و مخوف است.
آتشکده اسپاخو
آتشکده اسپاخو را مردم محلی با نام کلیسا میشناسند؛ اما تاکنون هیچ سندی مبنی بر حضور مسیحیان در این منطقه پیدا نشده است. از طرف دیگر شکل دایرهای محراب، آتشدان و سوراخهای درون سقف گنبد که روزنههایی برای خروج دود به نظر میرسند، نشان میدهند که این بنا از آتشکدههای ساختهشده توسط زرتشتیان باستان بوده است. همچنین با توجه به معماری و مصالح بهکار رفته در بنا، قدمت آتشکده را به دوره ساسانیان نسبت میدهند. آتشکده اسپاخو از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی به شمار میآید و با شمارهی ثبت ۱۵۷۹ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
امامزاده سلطان سید عباس
امامزاده سلطان سیدعباس از مقاصد مذهبی و جاهای دیدنی بجنورد است و در دامنه تپه ماهورهای جنوب قرار دارد. این بقعه مدفن فرزند امام موسی کاظم (ع) است که در دوران حکومت بنیعباس از مدینه به خراسان آمده و در اواخر سده دوم هجری قمری وفات یافته است. هسته مرکزی حرم، بنای چهارگوشی است که در وسط هر ضلع آن یک ورودی قرار دارد. بنا دو ایوان تازهساز و دو شبستان دارد. در دو سوی ایوان شرقی، دو برج در گوشههای بنا ایجاد شده است. بر روی ساقه یا گردن بنا، طرحهای مکرر طاقنما مانند ایجاد شده و گنبد نیز از کاشیهای فیروزهای و نقش زیبای «لا اله الا الله» به رنگ لاجوردی پوشیده شده است. در نمای ایوان اصلی کتیبهای از کاشی معرق شامل آیههای قرآنی دیده میشود. این امامزاده در محلی به نام «معصومزاده» معروف است و زیارتگاه مردم شهر بجنورد و محل دفن اموات و شهدای شهرستان بجنورد است.
باغ دره
اگر مشغول برنامهریزی برای طبیعتگردیهای آیندهتان هستید، ما امروز میخواهیم یک مقصد زیبا را به شما معرفی کنیم. نام این نقطه زیبا از ایران «باغ دره» است. باغ دره، با فضایی سرسبز و زیبا از جاهای دیدنی بجنورد است و میتواند آرزوی هر طبیعتگردی باشد. پس با ما همراه باشید تا سفری به باغ دره داشته باشیم.
استان خراسان شمالی که در شمال شرقی کشورمان قرار گرفته است، از ۸ شهرستان تشکیل شده است که شمالیترین شهرستان آن «راز و جرگلان» نام دارد. راز و جرگلان تا سال ۱۳۹۲ بخشی از شهرستان بجنورد بود ولی پس از این سال تبدیل به یک شهرستان مستقل شد. مرکز این شهرستان، شهر «راز» نام دارد. فاصله شهر راز تا مرکز استان خراسان شمالی یعنی شهر بجنورد، در حدود ۱۱۰ کیلومتر است. بخشی از جاده مواصلاتی بین این دو شهر از میان «پارک ملی گلستان» نیز عبور میکند و زیبایی خاصی نیز دارد.
شهرستان راز و جرگلان با حدود ۶۰ هزار نفر جمعیت که بخش عمدهای از آن را ترکمنها تشکیل میدهند، دارای جغرافیای سرسبز و مناطق زیبای طبیعی است. طبیعت باغ دره نیز در همین منطقه قرار دارد.
تپه قلعه خان
تپه قلعه خان در مرکز روستای رسالت (قلعه خان سابق) در ۲۵ کیلومتری غرب شهر آشخانه و ۳ کیلومتری شهر قاضی از توابع شهرستان مانه و سملقان واقع شده است. این اثر که از مکان های دیدنی بجنورد به شمار میرود، در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. پس از این که تپه قلعه خان سال ۸۵ مورد کاوش قرار گرفت مشخص شد این تپه حاصل انباشته شدن لایههای باستانی از دوره نوسنگی (حدود هشت هزار سال قبل) تا پایان دوره ساسانی است و پس از آن نیز در مقاطع مختلف دوره اسلامی تا عصر حاضر نیز در بخشهای فوقانی آن زندگی تداوم داشته است. عمدهترین آثاری که در این تپه تاریخی شناسایی شده دیوارهای منقوشی است که مربوط به دوره مس و سنگ است و در همه اطراف تپه پراکندهاند.
منطقه حفاظت شده قرخود
کوشک علی آباد
کوشک علی آباد از جاهای دیدنی بجنورد محسوب میشود و در سه کیلومتری شمال شرقی بجنورد، در روستای علی آباد و در دل باغی بزرگ واقع شده است. این ساختمان متعلق به حکمرانان شادلو بوده و مهمترین الگوی باغ ایرانی در خراسان شمالی به شمار میرود. درباره معماری ساختمان آن باید گفت این کوشک چهار ورودی دارد که هر ورودی در یکی از جهتهای اصلی قرار دارد. طرح کلی آن در طبقه همکف شامل یک حوضخانه با سقف گنبدی در مرکز میشود که دو اتاق در ضلع شرقی و غربی دارد. پایههای آن از آجر و سنگ و سقف با استفاده از تیرهای چوبی ساخته شده است. بنا دربرگیرنده اتاقهای مسکونی و حوضخانهای بوده است که ساکنان از آنها استفاده میکردهاند. در زیر سقف حوضخانه، رسمیبندی و کاربندیهای زیبایی گچی دیده میشود که گویای هنر معماری ایرانی است. در زمان حکمرانی سردار مفخم، حاکم بجنورد، این کوشک تفرجگاهی برای گذران وقت و شکار حکمرانان بوده است.
کوشک باغ علی آباد در تاریخ ۱۳۸۰ توسط کارشناسان میراث فرهنگی شناسایی و با شماره ۴۹۵۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قبرستان باغلق
روستای ترکمن نشین باغلق در منطقه جرگلان استان خراسان شمالی قرار دارد. گورستان روستای باغلق از گورستانهای قدیمی این استان محسوب میشود.
زمانی که ترکمنی، دارفانی را وداع میگوید، صاحبان عزا، لباسش را بیرون میآورند، دهان و چشمهایش را اگر باز باشد میبندند، سپس دستهای وی را روی سینهاش با روسری یا ته پارچهای میبندند. انگشتان شست پایش را نیز با نخ یا پارچه نازکی به هم میبندند. جنازه را روی «آتاآقاچی»که از چوب درست شده و مانند تخت خواب است رو به قبله میخوابانند. دلیل انجام این کارها این است که متوفی زمانی که بدنش سرد شد، جمود نعشی به او دست میدهد و دیگر نمیتوان اعضای بدنش را جمع کرد.