تبریز
تبریز (به فارسی: تبریز [tæbˈɾiːz] (گوش دادن؛ آذربایجانی: تبریز) شهری در شمال غربی ایران است که مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر ششمین شهر پرجمعیت ایران است. در دره رودخانه قورو در منطقه تاریخی آذربایجان ایران بین پشته های بلند مخروط های آتشفشانی در کوه های سهند و عینالی، ارتفاع تبریز بین 1350 تا 1600 متر (4430 تا 5250 فوت) از سطح دریا قرار دارد. این دره به دشتی باز می‌شود که شیب ملایمی به سمت سواحل شرقی دریاچه ارومیه در ۶۰ کیلومتری (۳۷ مایل) غرب می‌رود. تبریز با زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل یکی از ییلاقات به شمار می‌رود. این شهر در اکتبر 2015 توسط شورای جهانی صنایع دستی شهر جهانی قالی بافی و از سوی سازمان همکاری اسلامی شهر نمونه گردشگری سال 2018 نام گرفت.
تبریز با بیش از 1.7 میلیون نفر (1395) جمعیت، بزرگترین قطب اقتصادی و کلان شهر در شمال غرب ایران است. جمعیت آن دو زبانه است و به زبان آذربایجانی و فارسی صحبت می کنند. تبریز قطب بزرگ صنایع سنگین خودروسازی، ماشین‌ابزار، پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، نساجی و صنایع تولید سیمان است. این شهر به خاطر صنایع دستی از جمله فرش دستباف و جواهرات شهرت دارد. شیرینی های محلی، شکلات، خشکبار و غذاهای سنتی تبریزی در سرتاسر ایران به عنوان یکی از بهترین ها شناخته می شوند. تبریز همچنین مرکز دانشگاهی و مکانی برای برخی از معتبرترین مؤسسات فرهنگی شمال غرب ایران است.
تبریز دارای آثار تاریخی بسیاری است که نمایانگر گذار معماری ایران در طول تاریخ عمیق آن است. بیشتر محوطه های تاریخی حفظ شده تبریز متعلق به دوره ایلخانی، صفویه و قاجاریه است. از جمله این مکان ها، بازار بزرگ تبریز است که در فهرست میراث جهانی ثبت شده است. از اوایل دوران مدرن، تبریز در توسعه، حرکت و اقتصاد سه منطقه همجوار خود نقش اساسی داشت. یعنی قفقاز، آناتولی شرقی و ایران مرکزی. در دوران معاصر این شهر نقشی حیاتی در تاریخ ایران داشت. به عنوان نزدیک ترین مرکز کشور به اروپا، بسیاری از جنبه های مدرنیزاسیون اولیه در ایران از تبریز آغاز شد.قبل از واگذاری اجباری سرزمین های قفقاز قاجاریه به روسیه امپراتوری، در پی دو جنگ روس و ایران در نیمه اول قرن نوزدهم، تبریز در خط مقدم حکومت ایران بر سرزمین های قفقازی خود قرار داشت. این شهر تا سال 1925 اقامتگاه سنتی ولیعهد قاجار بود.
اقلیم
تبریز دارای آب و هوای سرد نیمه خشک (Köppen: BSk، Trewartha: BS) است که با آب و هوای قاره ای مرطوب با فصول منظم (Köppen: Dsa، Trewartha: Dc) هم مرز است. میزان بارندگی سالانه حدود 283 میلی متر (11 اینچ) است که مقدار زیادی از آن در ماه های زمستان به صورت برف و در بهار و پاییز به صورت باران می بارد. این شهر در بهار دارای آب و هوای معتدل و معتدل، در تابستان خشک و نیمه گرم، در پاییز مرطوب و بارانی و در زمستان سرد برفی است. متوسط دما سالانه 12.6 درجه سانتی گراد (54.7 درجه فارنهایت) است. بادهای خنک بیشتر در تابستان از شرق به غرب می وزد.
دیدنی های تبریز
موزه آذربایجان تبریز
موزه آذربایجان یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین موزه‌های کشور و جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود که در مرکز شهر قرار دارد و سالانه پذیرای یکصدهزار نفر گردشگر داخلی و خارجی است. شهر تبریز را می‌توان شهر موزه‌ها نامید زیرا دارای آثار، بناهای تاریخی و موزه‌های غنی است که هر یک از آن‌ها بخشی از تاریخ ایران را به نمایش گذاشته‌اند.
مسجد کبود
مسجد کبود تبریز از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی در استان آذربایجان شرقی است. این بنای تاریخی در تبریز، مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان هنر معماری در جهان قرار دارد. گرچه متاسفانه در طول سالیان اخیر بخش‌هایی زیادی از این مسجد از بین رفته است، هنوز به‌خوبی می‌توان هنر دست معماران ایرانی را در این مسجد مشاهده کرد.
در میان آثار به‌جای مانده از دوران تاریخی گذشته در ایران، مساجد تاریخی از برجسته‌ترین نمونه آثار هستند. با بررسی و دقت در نشانه‌های تاریخی به جا مانده در این مساجد، می‌توان اطلاعات قابل توجهی از فرهنگ و تفکر حاکمان اسلامی در ایران به دست آورد. مساجد در گذشته جایگاهی فراتر از کاربرد امروزی‌شان داشته‌اند و در مساجد تاریخی ایران، نشانه‌های قابل تامل از آثار هنری وجود دارند که سبب علاقه‌مندی بیشتر گردشگران به بازدید از این بناها می‌شوند. مسجد کبود نیز با معماری زیبا و تزیینات داخلی‌اش، از جمله زیباترین مساجد تاریخی در ایران است.
مقبره الشعرا
یکی از دیدنی های تبریز، مقبره الشعرا محسوب می‌شود و هر گردشگری که به این شهر سفر کرده باشد، نام آن را شنیده و از آن دیدن کرده است. این بنا که یادبودی از شاعران و ادیبان مدفون در گورستان خرساب است، به‌عنوان نماد تبریز نیز شناخته می‌شود. در این مکان شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار دفن شده‌اند.
اگر کمی اهل شعر و ادبیات باشید و علاقه‌مند به شناخت شاعران و بزرگان شعر باشید، ممکن است نام مقبره الشعرا تبریز را شنیده باشید. مقبره الشعرا از ۸۰۰ سال پیش محل دفن بیش از ۴۰۰ شاعر، ادیب، عارف و رجال نامی است که در طول دوره‌های مختلف در این مکان دفن شده‌اند و اکنون این بنا یادبودی از این بزرگان است. شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار از جمله افراد مدفون در مقبره الشعرا هستند.
مقبره الشعرا همچنین، موزه شعر و ادب آذربایجان محسوب می‌شود و شما در کنار بازدید از معماری تماشایی این یادبود زیبا، با شعرا و آثار آن‌ها بیشتر آشنا خواهید. در داخل مقبره، تنها قبر شهریار زبان پارسی؛ استاد محمدحسین بهجت تبریزی به چشم می‌خورد که آخرین شاعر نامی و بزرگ دفن شده در این مکان است.
این بنا در سال ۱۳۸۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
کوه عینالی (کوه عون بن علی)
عینالی کوه و تفرجگاهی زیبا در شهر تبریز است و گردشگران و زائران زیادی را به هنگام سفر به تبریز به خود جذب می‌کند.
در ناحیه شمالی شهر تبریز، رشته بلندی‌های سرخ‌رنگی به نام عینالی (عون بن علی) قرار دارد که ارتفاع بلندترین نقطه آن از سطح دریا ۱۹۶۰ متر است. در واقع، کوه عینالی به مجموعه‌ای از قله‌ها، تپه‌ها، دره‌ها و… گفته می‌شود که در مجموعه جغرافیایی معینی قرار گرفته‌اند. این کوه از سمت شمال به رودخانه تلخه رود (آجی چای)، دریاچه ارومیه و دره‌های شهرستان اهر، از شرق به چشمه کهلیک ( کهلیک بولاغی)، از جنوب به طرف فرودگاه تبریز و از غرب به خیابان‌ها و شهرک‌های شهر تبریز منتهی می‌شود. به‌دلیل ارتفاع زیاد، بیشتر نقاط شهر تبریز از فراز کوه قابل رویت است.
بر فراز کوه عون بن علی بقعه‌ای وجود دارد که قدمت آن به دوره ایلخانی باز می‌گردد و منسوب به دو تن از فرزندان حضرت علی (ع) به نام‌های عون بن علی و زید بن علی است. این بنا در گذشته آتشکده و عبادتگاهی بوده است. بنا به نظر ژان پاتیست تاورنیه، جهانگرد فرانسوی این مکان در گذشته کلیسا بوده که پس از ورود اسلام به ایران، به مسجد و زیارتگاه تبدیل شده است. شیوه معماری بنا به سبک معماری دوره ایلخانی است و درمجموع از ۹ اتاق، ۶ گنبد، هشتی، ایوان، دو میل مناره توپر و پنج ستون سنگی بزرگ تشکیل یافته است. ستون‌های قدیمی در گذشته از جنس چوب بوده که در انجام بازسازی‌ها ستون‌های سنگی جایگزین آن‌ها شده‌اند. همچنین عمده مصالح به کار رفته در بنای بقعه، سنگ کوه سرخاب و اندکی آجر است.
کوه های آلاداغ لار
از دریاچه‌ها، جنگل‌ها، چشمه‌های آب گرم تا بیابان‌ها و دره‌ها و غارها، تنوع طبیعت ایران به‌حدی است که هر گردشگری با هر نوع سلیقه‌ای را جذب می‌کند. یکی از زیباترین عجایب طبیعی ایران و جاهای دیدنی تبریز که گردشگران معمولا از کنار آن عبور می‌کنند، کوه‌های رنگارنگ آلاداغ لار هستند.
شهر تبریز در گوشه شمال‌غربی ایران قرار دارد و تاحدودی به‌واسطه همین موقعیت جغرافیایی با سایر نقاط ایران متفاوت است. اولین و بارزترین تفاوت آن‌ها را می‌توان در زبان محلی مردم دید که به ترکی آذری صحبت می‌کنند و مردم محلی علاقه‌ای به استفاده از زبان فارسی ندارند. گردشگران اگر سوالی به فارسی بپرسند، معمولا به زبان ترکی به آن‌ها پاسخ داده می‌شود.
عامل دیگری که تبریز را منحصربه‌فرد کرده، جغرافیای آن است. تبریز در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و در نتیجه آب‌و‌هوای خنک‌تری دارد و توپوگرافی متنوع آن شامل کوه‌ها، آتشفشان‌های خاموش و دریاچه‌های یخچالی می‌شود. این تفاوت فرهنگی و جغرافیایی از همان جاده‌ی مرکز ایران به‌سمت تبریز مشهود است. پس از عبور از زنجان، رشته کوه‌های جالبی به رنگ‌های قرمز، سبز، نارنجی و زرد به‌چشم می‌خورد. این اثر هنری که خالق آن مادر طبیعت است، کوه‌های رنگی آلاداغ لار نامیده می‌شوند و از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی هستند؛ هرچند نباید آن را با رشته کوهی در ترکیه با همین نام اشتباه گرفت.
ربع رشیدی
شهر تبریز از بزرگترین شهرهای ایران با قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین مناطق ایران زمین است که بناهای تاریخی بسیاری را در دل خود جای داده است. یکی از یادگارهای تاریخی و کهن شهر تبریز که نشان از قدمت و تاریخ شگرف این شهر دارد، بنای ربع رشیدی است.
شهر تبریز یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است و تاریخ اولیه آن به‌درستی معلوم نیست و بحث های زیادی در این رابطه مطرح شده است. اکتشافات اخیر نشان از وجود تمدن در شهر تبریز در هزاره اول و دوم قبل از میلاد دارد. ربع رشیدی از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود و اولین و بزرگترین دانشگاه بین‌المللی ثبت شده در جهان است که قدمت شکوه فرهنگ و تمدن ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشد، بنایی فرهنگی که به‌دلیل وسعت و بزرگی در زیربنای سازه‌ای و امکانات موجود بسان شهری کوچک بوده است.
به‌دلیل آب و هوای خوب منطقه اطراف، این بنا پوشیده از درختان و فضای سبز است. همچنین پارک بزرگ ربع رشیدی، شمس تبریزی و چندین پارک و بوستان در نزدیکی ربع رشیدی قرار دارد.
تالاب قوری گل
تالاب قوری گل یکی از جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی و مکان های دیدنی تبریز است که از لحاظ زیست محیطی نیز اهمیت بسیاری دارد
تالاب قوری گل با وسعت ۲۰۰ هکتار در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی تبریز قرار دارد. این تالاب در ارتفاع ۱۸۹۰ متری از سطح دریا واقع شده و دارای طول و عرضی به طول چهار کیلومتر و مساحت ۱۶ کیلومتر است. ژرفای دریاچه در عمیق‌ترین نقطه به ۱۳ متر می‌رسد.
قوری گل در زبان ترکی به معنی تالاب خشک است. این تالاب در نزدیکی بستان‌آباد واقع شده و در ردیف آب‌های راکد آذربایجان به شمار می‌رود. گفتنی است شهر بستان‌آباد در محل شهر باستانی و گمشده «اوجان» بنا شده است. اوجان پایتخت ییلاقی در دوره ایلخانان مغول بوده، که بعدها در اثر حوادث روزگار به‌کلی منهدم شده است. این منطقه که از جاهای دیدنی استان آذربایحان شرقی محسوب می‌شود، در مسیر ارتباطی جاده ابریشم قرار داشته، همواره پرجمعیت بوده و دارای چمنزارهای وسیع و سرسبز و چشمه‌های آب معدنی است. ازاین‌رو، مرکز این منطقه از ابعاد تاریخی و آبادانی «بستان‌آباد» خوانده می‌شود.
بازار تبریز
ازار تبریز یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان و جزو زنده‌ترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می‌رود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار که شامل مجموعه‌ای از ساختارهای مختلف اجتماعی است، در میان بازارهای ایران منحصربه‌فرد است.
سازه‌‌های آجری پیوسته، طاق‌‌ها و گنبدهای بلند بازار، کثرت تیمچه‌‌ها، استقرار تعدادی مدرسه و مسجد و سبک طراحی حجره‌ها، همگی از وجود نمونه‌‌ای عالی از محیطی تجاری در کنار زندگی اسلامی حکایت دارند. بازار تبریز با بيش از پنج هزار مغازه، دارای تعداد زیادی مسجد و مدرسه و سرا است كه از آن جمله می‌توان به بازار امیر، بازار حلاجان، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، صفی، بازار امیر ابوالحسن، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع اشاره کرد که در این میان تیمچه مظفریه و راسته قیصریه از زیباترین بخش‌های بازار هستند.
بازار تبریز با کوچه‌پس‌کوچه‌های متعدد و پیچ‌درپیچ که سال‌ها تاریخ و خاطره را با خود یدک می‌کشد، با دیوارهای آجری قدیمی، درهای چوبی قهوه‌ای، مردمان مهربان، بافت سنتی و قدمت طولانی، گردشگران زیادی را در طول سال به شهر تبریز می‌کشاند. پس اگر گذرتان به این بازار افتاد، ضمن قدم‌زدن و لذت‌بردن از معماری جذاب آن می‌توانید کالاهای درجه یک و عالی مانند محصولات چرمی، پارچه، فرش دستباف، آجیل، صنایع دستی و… را با قیمت‌های خوب و مناسب تهیه کنید. برای اینکه با بزرگترین اثر ثبت جهانی ایران آشنا شوید، این مقاله را از دست ندهید.
بازار سرپوشیده تبریز با مساحتی بالغ بر یک کیلومتر مربع، وسیع‌ترین مجموعه به‌هم‌پیوسته آجری در دنیا است که از ۵,۵۰۰ حجره، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه و ۳۵ سرا، مدرسه، حمام، مسجد و کاروان‌سرا تشکیل شده است و از نظر قرارگیری تمام این بخش‌ها در کنار هم، در میان بازارهای ایران همچون نگینی می‌درخشد. این بازار که از جاهای دیدنی تبریز محسوب می‌شود، در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان بخشی از شاه‌راه ابریشم و بزرگترین سازه مسقف جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
به‌طور کلی، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺑﺎزار تبریز شامل ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻮزﻳﻊ و ﺧﺮدهﻓﺮوشی می‌شود. اجناس مختلفی در این بازار به فروش می‌رسد که مهم‌ترین آن‌ها فرش دستباف، کیف و کفش چرم، محصولات گیاهی و دارویی، ادویه، پارچه و… است که بیشتر حال‌وهوای بازارهای سنتی را دارد و در آن از وسایل پیشرفته امروزی مثل موبایل و کامپیوتر خبری نیست.
ائل گلی
ائل گلی یا شاه گلی نام باغی در شهر تبریز است که به‌دلیل قدمت و زیبایی‌اش یکی از نماد‌های اصلی این شهر نیز به حساب می‌آید و در کنار نماد‌هایی نظیر مقبره‌الشعرا و میدان ساعت، جلوه نمایی می‌کند.
ائل گلی در شهر تبریز واقع شده است و این شهر نیز به‌دلیل کوهستانی بودن در اغلب روز‌های سال آب و هوای نسبتا سردی دارد. البته زمستان‌های سرد این شهر نیز شهرت زیادی دارد؛ اما در تابستان و اغلب روز‌های بهار، هوای این منطقه متعادل است و گردشگران می‌توانند ساعات خوبی را در آن سپری کنند. میانگین بارش سالانه نیز در این شهر ۳۱۰ میلی‌متر بوده و ۱۰۴ روز از سال نیز هوای این شهر یخبندان است.
باغ ائل گلی در بخش اصلی شهر تبریز و در هفت کیلومتری مرکز شهر واقع شده است و در حال حاضر مکانی عالی برای استراحت و تفریح به حساب می‌آید. در زبان ترکی گُل (گوُل) به‌معنای استخر است و شاه گلی یا ائل گلی معنای استخر شاه یا مردم نامیده می‌شود. البته این مکان در ابتدا شاه گلی نام داشت و بعد از انقلاب به ائل گلی تغییر نام یافت. آقای بهروز خاماچی بر این باور است که کلمه شاه در این مکان به‌معنای خود شاه نبوده و به معنی بزرگ و باعظمت به کار برده شده است.
خانه بهنام
تبریز در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای بسیاری روبه‌رو بوده است. این شهر در دوره قاجار به شکوفایی رسید؛ به طوریکه در این دوره به‌عنوان مهم‌ترین و پیشروترین شهر ایران شناخته می‌شد. شهر تبریز به‌عنوان مرکز ولایت عهدنشین عصر قاجار و دومین شهر پررونق کشور، از لحاظ داشتن خانه‌های قدیمی، درخور توجه است. حدود ۳۰۰ خانه قدیمی ارزشمند در شهر تبریز وجود دارد که خانه بهنام یکی از آن‌ها به شمار می‌رود و امروزه به یکی از جاهای دیدنی این شهر تبدیل شده است. همراه ما باشید تا بیشتر با این خانه تاریخی آشنا شوید.
خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا قدکی بنایی مربوط به سال‌های پایانی دوران زندیان و سال‌های آغازین دوران قاجار است و به‌عنوان یک خانه مسکونی ساخته شده است. اکنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز در این خانه مستقر است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی‌هایی تزیین شد. در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شده است که هم‌اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان هستند.
ارگ علیشاه
ارگ علیشاه با قدمتی ۷۰۰ ساله، یکی از بلندترین و قدیمی‌ترین دیوارهای تاریخی کشور و همچنین از جمله مهم‌ترین دیدنی‌های تبریز است. بنا به نقل قول‌ها و یادداشت‌های جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنای مرتفع شهر تبریز بوده که حتی از دوردست دیده می‌شده است. این مجموعه بی‌نظیر، ابتدا به صورت مسجدی عظیم بنا شده بود که در اثر گذر زمان، همچنین زمین‌لرزه‌های متعدد این شهر (در حدود ۴۰ زمین لرزه) و نیز جنگ‌ها تا حدود زیادی تخریب شده است. در حال حاضر، تنها بخش باقی‌مانده از این بنا دیوار مرتفعی است که به نام ارگ علیشاه خوانده می‌شود.
بنای نخستین ارگ در میان سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه انجام شد. با فروریختن سقف بنا به هنگام ساخت و با مرگ علیشاه، ادامه ساخت بنا در آن زمان متوقف شد. این مجموعه به اقتضای ویژگی‌های هر دوره، کاربری‌های متفاوتی نیز داشته است. برای مثال، در دوران سلطنت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن به انبار غلات و انبار مهمات نظامی تبدیل شده و ازاین‌رو، حصاری دور آن کشیده شد و به همین دلیل نام آن به ارگ تغییر یافت.